Jak nakłonić człowieka do przestrzegania norm podstawowych bez odwoływania się do religii czy bogobojności w ogóle?
Czy istnieje sposób na przekonanie ludzi, że przestrzeganie tych norm po prostu się opłaca jemu samemu, bez odwoływania się do sił wyższych?
Czy można już obecnie wypracować system zakorzeniania takich kryteriów wszystkim ludziom np. poprzez ewolucję świadomości?
Jakkolwiek utopijnie mogą brzmieć próby odpowiedzi na te pytania uważam, że można je podejmować. Co więcej – trzeba je podejmować.
Musimy sobie
uświadomić, że rozwój cywilizacji będzie zmierzał w kierunku obszarów,
gdzie nie ma bogów. Następować będzie inflacja wartości głoszonych przez religie.
Musimy być przygotowani na zmianę kryteriów i przedefiniowanie pojęć.
Religie stracą monopol na zarządzanie moralnością.
Zaistnieje potrzeba wypracowania nowego uniwersalnego systemu zasad podstawowych.
Proces ten oczywiście będzie trwał przez długie, długie lata, zapewne nawet przez wieki.
Ale kiedyś trzeba zacząć…
Wbrew pozorom nie musimy wymyślać czegoś całkowicie nowego.
Myślę, że wystarczy dobrze wykorzystać wiedzę, którą już dysponujemy.
Właściwe
zrozumienie sensu naszego istnienia, logika, cybernetyka i zasady
mądrości (odsyłam do „Podręcznika mądrości” J. M. Bocheńskiego”)
wystarczą do celnego ustanowienia zasad fundamentalnych.
(Celowo pomijam tu osiągnięcia starożytnych, ponieważ osadzone były w zupełnie innej rzeczywistości i, niestety, skażone błędami poznawczymi, w stosunku do tego, co dziś odbieramy jako rzeczywistość.)
Oczywiście nie obędzie się bez ostrych polemik, bo aby dojść do pewnych konkluzji trzeba uprzednio pozbyć się bagażu emocji narosłych na gruncie zakorzenionego postrzegania świata. Mam tu na myśli wszelkiego rodzaju ideologie – powtarzam – wszelkiego rodzaju.
Nie
zamierzam też sam tworzyć nowej, ani tym bardziej myśleć o równości,
równouprawnieniu itp. Te wartości będą bowiem konsekwencją działań,
zmierzających do znalezienia platformy zasad uniwersalnych. A nawet
jeśli nie będą, to i tak nie ma to większego znaczenia dla skutku
znalezienia tejże platformy.
Dla neutralności istnienia platformy
niezbędne jest osadzenie zasad na rozsądku raczej niż na restrykcjach.
Wymóg ten w sposób oczywisty utrudnia osiągnięcie celu, bo słabiśmy jako
ludzie i prędzej bata posłuchamy, niźli rozsądku.
No, tak jesteśmy skonstruowani.
Nie mniej, warto podjąć się tej próby.
Dlaczego?
Już mówię.
Abstrahując od wszelakich idei, łatwo zauważyć na czym nam głównie zależy.
Przynajmniej większości z nas.
Chodzi o lepsze życie po życiu.
Tak, tak – o lepsze życie po śmierci.
Całe nasze życie poświęcamy temu celowi.
Non omnis moriar
realizujemy na wielu płaszczyznach – jedni pisząc, inni komponując,
gromadząc fortuny, wznosząc wielkie budowle, zmieniając dzieje świata,
no i oczywiście płodząc dzieci. Najbardziej bodaj boimy się, że nic po
nas nie zostanie.
To pragnienie nieśmiertelności wyraża się również w utrzymywaniu rytuałów. Odwiedzając groby bliskich wcale nie myślimy o przeszłości – myślimy o naszej własnej przyszłości, o tym czy nasze dzieci będą „nas” odwiedzać po śmierci. To dlatego uczymy dzieci chodzenia na cmentarze.
Wmawiamy im, że tam są nasi zmarli, że czuwają
nad nami, że trzeba zapalić światło, postawić jakieś kwiaty, a
gdzieniegdzie nawet spożyć z nimi posiłek. Wiara w ich istnienie po
życiu wynika tylko z naszego strachu przed nicością. Nawet nie
dopuszczamy do świadomości, że może być inaczej, bo się boimy (!).
Jesteśmy gotowi wymyślić i uwierzyć w cokolwiek, aby ten strach zabić.
Jednocześnie jesteśmy zbyt słabi, by uczynić nasze życie na tyle wartościowym, by móc się nie bać, że nic po nas nie zostanie.
Istnienie, bądź nie, życia po śmierci nie powinno mieć dla nas większego znaczenia.
Dla
nas tak naprawdę ma wartość tu i teraz – to, jak prowadzimy nasze
życie, co osiągamy, z kim żyjemy, kogo kochamy, jak przekazujemy nas
samych.
Z racji naszego wrodzonego lenistwa, łatwo nam wmówić, że cel
„ziemski” jest nieosiągalny, za to „niebo” to jest dopiero coś, co
warto zabiegać. Oczywiście nie mając wygórowanych ambicji i
podporządkowując się narzuconym zasadom.
Nawet gdy przeczuwamy, że moglibyśmy coś z tym naszym życiem zrobić, to i tak łatwiej nam wynajdywać raczej uzasadnienia na nieróbstwo, fałszywie internalizując cele podawane przez system.
Zwróćmy
uwagę, że w takim razie o wiele więcej osiągalibyśmy, gdyby nie ramy
narzucane przez system.
I jest to logiczne, albowiem system nie jest
zainteresowany rozwojem jednostki, tylko samego siebie.
Każda jednostka
odstająca w jakikolwiek sposób od narzuconej normy, wcześniej czy
później poddana zostanie restrykcjom. Jakość i natężenie tychże
restrykcji zależy od sfery, w której zaznacza się niestandardowość
jednostki oraz wielkości wpływu tejże na destabilizację systemu.
Stąd na
przykład bardzo awangardowy, oryginalny artysta, pomimo głoszenia
zdawałoby się niebezpiecznych dla systemu idei, jest przez niego
lekceważony, ponieważ społeczeństwo traktuje go jako swego rodzaju
folklor, nie biorąc zbyt serio jego przekazu.
Inaczej ma się sprawa z
tzw. autorytetami (pisarze, naukowcy, działacze) – ich słowa są
traktowane poważnie i dlatego system poddaje ich różnego rodzaju
restrykcjom.
Jakość i intensywność restrykcji zależy od rodzaju systemu, ale zawsze pojawiają się jakieś restrykcje.
Czy można zatem skonstruować system, który oparłby się pokusie stosowania restrykcji?
Osobiście
wątpię. Ale wiem na pewno, że można minimalizować takie zapędy.
Wydaje
się, że dla naszego własnego dobra powinniśmy dążyć do powstania
systemu, gdzie tego rodzaju restrykcji praktycznie nie ma.
Piszę
„praktycznie”, bo trzeba jednak pozostawić pewne sfery w funkcjonowaniu
systemu, gdzie będziemy dysponować możliwością
wstrzymywania realnie szkodliwych zachowań.
Problem zaczyna się dopiero w ustaleniu, co jest, a co nie jest szkodliwe, i dla kogo.
To, według mnie, powinno być polem ciągłego dialogu i rozwoju.
